อาการอาเจียนในเด็กมีสาเหตุที่หลากหลาย ซึ่งมีความรุนแรง และดูแลรักษาที่แตกต่างกัน
สาเหตุ
1. ในทารกแรกเกิดและเด็กเล็ก อาจมีสาเหตุที่สำคัญและพบบ่อย ดังนี้
ก. ทารกกลืนขี้เทาหรือเลือดแม่ จะมีอาการเกิดขึ้นภายใน 48 ชั่วโมงแรกหลังคลอด เนื่องจากการกลืนเอาขี้เทา (meconium) หรือเลือดมารดาเข้าไป ทำให้มีการระคายเคืองต่อกระเพาะอาหาร เด็กจะมีอาการอาเจียนไม่มาก และไม่มีอาการผิดปกติอื่น ๆ มักจะหายได้เอง ระหว่างที่มีอาการอาเจียน ควรให้ทารกดูดน้ำกลูโคส หรือผสมน้ำตาลทีละน้อย แต่บ่อย ๆ
ข. ทารกได้รับบาดเจ็บระหว่างคลอด มักมีประวัติการคลอดลำบาก หลังคลอดจะมีอาการอาเจียน ซึม ชัก กระหม่อมโป่งตึง เป็นภาวะที่ร้ายแรงซึ่งแพทย์จะรับตัวไว้รักษาในโรงพยาบาล (ดู อาการชักในเด็ก เพิ่มเติม)
ค. กระเพาะหรือลำไส้อุดกั้น กระเพาะส่วนปลายตีบแต่กำเนิด ลำไส้กลืนกันเอง มักมีอาการอาเจียนรุนแรง หรือปวดท้องรุนแรง เป็นภาวะที่ร้ายแรงซึ่งแพทย์จะรับตัวไว้รักษาในโรงพยาบาล (ดู ภาวะกระเพาะหรือลำไส้อุดกั้น เพิ่มเติม)
ง. โรคติดเชื้อ ในเด็กเล็ก เมื่อมีโรคติดเชื้อเกิดขึ้น ไม่ว่าจะเป็นในหรือนอกระบบทางเดินอาหาร มักจะมีอาการอาเจียนร่วมด้วยเสมอ สาเหตุที่ร้ายแรง เช่น เยื่อหุ้มสมองอักเสบ ปอดอักเสบ โลหิตเป็นพิษ เป็นต้น สาเหตุที่ไม่ร้ายแรง เช่น ไข้หวัด ทอนซิลอักเสบ หลอดลมอักเสบ ไอกรน บิด ท้องเดิน กระเพาะปัสสาวะอักเสบ เป็นต้น รายละเอียดดูตามหัวข้อของโรคที่เป็นสาเหตุร่วม
จ. โรคเชื้อราในช่องปาก อาการอาเจียนมักไม่รุนแรง มักตรวจพบมีฝ้าขาวที่ลิ้น โดยไม่มีอาการผิดปกติอื่น ๆ รักษาด้วยการใช้เจนเชียนไวโอเลต ป้ายลิ้นวันละ 2-3 ครั้ง
ฉ. เด็กเล็กสำรอกนม มักเกิดจากทารกกินนมอิ่มเกินไป หรือกลืนอากาศเข้าไประหว่างดูดนม ทำให้มีลมจุกแน่นในกระเพาะอาหาร ทารกจะสำรอกหรือขย้อนเป็นคราบนมปนน้ำออกมา โดยที่ยังสามารถดูดนมได้ดี ท่าทางแข็งแรงไม่มีอาการผิดปกติอื่น ๆ และน้ำหนักเพิ่มขึ้นเป็นปกติ อาการสำรอกนมถือว่าเป็นภาวะที่ไม่มีอันตรายแต่อย่างใด ควรแนะนำให้มารดาอย่าป้อนนมลูกจนอิ่มเกินไป และหลังให้นมควรอุ้มทารกขึ้นพาดบ่าสักครู่ เพื่อให้ทารกเรอเอาลมออกมาจากกระเพาะเสียก่อน
ช. โรคกรดไหลย้อน เด็กจะมีอาการอาเจียนบ่อย ไอตอนกลางคืนบ่อย เบื่ออาหาร น้ำหนักไม่ขึ้น (ดู โรคกรดไหลย้อน เพิ่มเติม)
2. ในเด็กโต อาจมีสาเหตุ ดังนี้
ก. ลำไส้อักเสบ จะมีอาการคลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเดิน มักเกิดจากการติดเชื้อ ให้รักษาแบบอาการท้องเดิน
ข. การหมุนตัวผิดปกติของลำไส้ (malrotation of intestines) ซึ่งมักจะเป็นมาแต่กำเนิด เป็นภาวะที่พบได้น้อย แต่รุนแรง เด็กมักมีอาการอาเจียนและปวดท้องรุนแรงแบบเดียวกับลำไส้อุดกั้น อาเจียนมักมีน้ำดี (สีเขียวและขม) ปนออกมาด้วย บางรายอาจมีอาการเป็น ๆ หาย ๆ เรื้อรังได้ แพทย์จะรับตัวไว้ในโรงพยาบาล และทำการผ่าตัดแก้ไข
ค. ไส้ติ่งอักเสบ หรือ เยื่อบุช่องท้องอักเสบ มักมีอาการปวดรุนแรง กดเจ็บที่หน้าท้อง อาเจียนและมีไข้ร่วมด้วย แพทย์จะรับตัวไว้ในโรงพยาบาล และทำการผ่าตัดแก้ไข
ง. โรคพยาธิไส้เดือน เด็กบางคนอาจมีอาการปวดท้องและอาเจียนแบบไม่รุนแรงเป็นครั้งคราว โดยมากมักเป็นหลังกินอาหารสักพัก มีอาการอยู่ชั่วประเดี๋ยวก็หายได้เอง แต่จะเป็น ๆ หาย ๆ เรื้อรัง บางครั้งอาจอาเจียนหรือถ่ายเป็นตัวไส้เดือนออกมาด้วย รักษาด้วยการให้ยาถ่ายพยาธิ (ดู โรคพยาธิไส้เดือน เพิ่มเติม)
จ. ความเครียดทางจิตใจ เด็กบางคนเมื่อมีความเครียดทางจิตใจ (เช่น เด็กที่เพิ่งเข้าโรงเรียนในปีแรก ๆ) อาจมีอาการอาเจียนได้ ซึ่งมักจะไม่มีอาการรุนแรง แต่อาจเป็น ๆ หาย ๆ เรื้อรังได้
ฉ. สาเหตุอื่น ๆ ที่พบในผู้ใหญ่ ตรวจอาการอาเจียน
อาการ
เด็กจะมีอาการอาเจียน ร่วมกับอาการอื่น ๆ ตามโรคที่เป็นสาเหตุ (ดูเพิ่มเติมในหัวข้อ "สาเหตุ")
ภาวะแทรกซ้อน
ขึ้นกับโรคที่เป็นสาเหตุ ถ้าเกิดจากสาเหตุที่ไม่ร้ายแรง (เช่น ทารกกลืนขี้เทาหรือเลือดแม่ เด็กเล็กสำรอกนม โรคเชื้อราในช่องปาก) มักจะไม่มีภาวะแทรกซ้อน
ถ้าเกิดจากโรคติดเชื้อของทางเดินหายใจ และโรคกรดไหลย้อน อาจมีภาวะแทรกซ้อนร้ายแรงได้ เช่น ปอดอักเสบ เป็นต้น
การวินิจฉัย
แพทย์จะวินิจฉัยจากอาการและสิ่งตรวจพบเป็นหลัก ในบางรายอาจจำเป็นต้องทำการตรวจพิเศษเพิ่มเติม เช่น ตรวจเลือด ตรวจปัสสาวะ เอกซเรย์ ถ่ายภาพด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า เป็นต้น
การรักษาโดยแพทย์
1. ในทารกแรกเกิดและเด็กเล็ก ให้การดูแลรักษา ดังนี้
- ถ้ามีอาการอาเจียนพุ่งแรง ปวดท้องรุนแรง มีภาวะขาดน้ำ ซึมมาก คอแข็ง ชัก กระหม่อมโป่งตึงหรือหอบ แพทย์จะรับตัวไว้ในโรงพยาบาล ทำการตรวจหาสาเหตุ และทำการรักษาตามสาเหตุและอาการที่ตรวจพบ
- ถ้าอาการไม่รุนแรงและเกิดจากสาเหตุที่ไม่รุนแรง และท่าทางเด็กยังดูสบายดี ก็จะให้การรักษาตามสาเหตุ เช่น ให้เจนเชียนไวโอเลตป้ายลิ้นในเด็กที่เป็นโรคเชื้อราในช่องปาก เป็นต้น
2. ในเด็กโต ให้การดูแลรักษาดังนี้
- ถ้ามีอาการรุนแรง เช่น อาเจียนรุนแรง ปวดท้องรุนแรง ท้องแข็ง หน้าท้องกดเจ็บ มีภาวะขาดน้ำรุนแรง คอแข็ง ชัก เป็นต้น แพทย์จะรับตัวไว้ในโรงพยาบาล ทำการตรวจหาสาเหตุ และทำการรักษาตามสาเหตุ และอาการที่ตรวจพบ
- ถ้าอาการไม่รุนแรงและเกิดจากสาเหตุที่ไม่รุนแรง และท่าทางเด็กยังดูสบายดี ก็จะให้การรักษาตามสาเหตุ เช่น ให้ยาถ่ายพยาธิในเด็กที่เป็นโรคพยาธิไส้เดือน
- ในรายที่เป็นเรื้อรัง แพทย์จะตรวจหาสาเหตุ (เช่น โรคกรดไหลย้อน ความเครียดทางจิตใจ โรคพยาธิไส้เดือน) และให้การรักษาตามสาเหตุที่พบ
การดูแลตนเอง
ถ้ามั่นใจว่าเกิดจากเด็กสำรอกนม ให้หลีกเลี่ยงการป้อนนมลูกจนอิ่มเกินไป และหลังให้นมควรอุ้มทารกขึ้นพาดบ่าสักครู่ เพื่อให้ทารกเรอเอาลมออกมาจากกระเพาะเสียก่อน
ถ้าไม่มั่นใจหรือมีความวิตกกังวล ควรปรึกษาแพทย์ ดูแลรักษาและปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์
การป้องกัน
สำหรับกลุ่มที่เกิดจากโรคที่ป้องกันได้ เช่น โรคติดเชื้อทางเดินหายใจและทางเดินอาหาร ก็ใช้วิธีที่ทางป้องกันไม่ให้เป็นโรคเหล่านี้ (ดูเพิ่มเติมในเรื่อง ไข้หวัด ไอกรน ท้องเดิน โรคพยาธิไส้เดือน เป็นต้น)
ข้อแนะนำ
1. อาการอาเจียนอาจทำให้เด็กเกิดภาวะขาดน้ำรุนแรงได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งทารกและเด็กเล็ก การดูแลเบื้องต้น ควรให้เด็กดื่มสารละลายน้ำตาลเกลือแร่ทดแทน แต่ถ้าพบว่าเด็กมีอาการอาเจียนบ่อย หรือ กินอาหารและดื่มน้ำไม่ได้ ควรรีบพาเด็กไปพบแพทย์โดยเร็ว
2. อาการอาเจียนในเด็กเกิดจากสาเหตุหลากหลายที่มีความรุนแรงมากน้อยต่างกันไป ถ้าพบว่ามีอาการอาเจียนบ่อย หรือมีอาการอื่น ๆ ที่ชวนสงสัยว่าอาจเกิดจากสาเหตุที่ร้ายแรง ควรรีบพาเด็กไปพบแพทย์โดยเร็ว
