กระเพาะหรือลำไส้อุดกั้น เป็นภาวะที่กระเพาะอาหารหรือลำไส้เกิดการอุดกั้น ทำให้อาหารผ่านลงไปไม่ได้ ถือเป็นภาวะร้ายแรง หากไม่ได้รับการรักษามักมีอันตรายถึงตายได้
โรคนี้พบได้ทั้งในเด็กและผู้ใหญ่
สาเหตุ
ส่วนมากมักมีสาเหตุมาจากการดึงรั้งของพังผืดในช่องท้อง (adhesions) ภายหลังการผ่าตัดหรือการอักเสบ ไส้เลื่อนชนิดติดคา โรคแผลเพ็ปติกที่มีการตีบตันของปลายกระเพาะอาหารแทรกซ้อน มะเร็งของกระเพาะอาหารหรือลำไส้ โรคพยาธิไส้เดือน ลำไส้บิดตัว (volvulus)
บางรายอาจเกิดจากสิ่งแปลกปลอม เช่น เมล็ดผลไม้*
นอกจากนี้ยังมีสาเหตุที่อาจพบได้ในทารกหรือเด็กเล็ก เช่น
- กระเพาะส่วนปลายตีบแต่กำเนิด (congenital pyloric stenosis) มักพบในช่วงอายุ 2-8 สัปดาห์
- ลำไส้กลืนกันเอง (intussusception) เป็นภาวะที่พบได้น้อย อาจพบได้ในทุกช่วงอายุ แต่พบมากในทารกอายุประมาณ 6 เดือน และพบในผู้ชายมากกว่าผู้หญิง
*มีรายงานผู้ป่วยมีภาวะลำไส้อุดกั้นและทะลุจากการกินเมล็ดกระท้อน (ซึ่งมีขนาดใหญ่และปลาย 2 ข้างแหลมคม) มักพบในคนอายุมากกว่า 50 ปี ในฤดูกระท้อน (เดือนพฤษภาคม-กรกฎาคม) ดังนั้น จึงควรแนะนำประชาชนให้หลีกเลี่ยงการกินเมล็ดกระท้อน
อาการ
ขึ้นอยู่กับตำแหน่งที่อุดกั้น ถ้าอุดกั้นที่ลำไส้เล็กมักมีอาการปวดบิดเกร็งเป็นพัก ๆ ที่บริเวณรอบ ๆ สะดือ และอาเจียนพุ่งรุนแรงติด ๆ กัน มักมีเศษอาหารหรือน้ำดี (สีเขียวและขม) ออกมา
ถ้าอุดกั้นที่ลำไส้ใหญ่มักไม่มีอาการอาเจียน หรือไม่ก็มีเพียงเล็กน้อย
นอกจากนี้ไม่ว่าการอุดกั้นจะเกิดตรงตำแหน่งใด ๆ ถ้าการอุดกั้นเป็นไปอย่างสมบูรณ์ มักมีอาการท้องผูกร่วมด้วยเสมอ อาจไม่มีการผายลมเลยถ้าอุดกั้นอย่างสมบูรณ์ที่ลำไส้ใหญ่
อาการท้องอืดอาจไม่ชัดเจนในระยะแรก แต่ต่อมาจะค่อย ๆ มีมากขึ้น
ถ้าเป็นอยู่หลายวันมักมีภาวะขาดน้ำ และอาจมีภาวะช็อก (เหงื่อออก ตัวเย็น กระสับกระส่าย ชีพจรเบาเร็ว ความดันต่ำ ปัสสาวะออกน้อย)
บางครั้งอาจมองเห็นการเคลื่อนไหวของลำไส้ที่หน้าท้อง
เมื่อใช้เครื่องฟังตรวจที่หน้าท้องจะได้ยินเสียงโครกครากของลำไส้ติดกันถี่ ๆ เป็นเสียงแหลม และถ้าเขย่าท้องอาจได้ยินเสียงเหมือนน้ำกระฉอก
อาจพบรอยแผลผ่าตัดที่หน้าท้อง หรือก้อนนูนของไส้เลื่อนที่บริเวณขาหนีบ หรือถุงอัณฑะ
ในทารกที่เกิดจากกระเพาะส่วนปลายตีบ จะมีอาการอาเจียนพุ่งแรงออกมาเป็นเศษนมมีกลิ่นเหม็นในระยะแรกเด็กยังรู้สึกหิวและเคลื่อนไหวแข็งแรง อาการอาเจียนจะเป็นอยู่เรื่อย ๆ จนต่อมาเด็กจะน้ำหนักลด กระสับกระส่าย และถ่ายอุจจาระน้อยลงเรื่อย ๆ สังเกตที่หน้าท้องมักพบการเคลื่อนไหวของลำไส้ และอาจคลำได้ก้อนที่บริเวณส่วนปลายของกระเพาะอาหาร
ถ้าไม่ได้รับการรักษาเด็กจะมีภาวะขาดน้ำ ซึม ชักและตายได้
ในเด็กที่เกิดจากลำไส้กลืนกันเอง มักมีอาการปวดท้องรุนแรงเป็นพัก ๆ (ถ้าเป็นในทารกจะมีอาการร้องไห้เสียงดังนานหลายนาที เว้นช่วงเงียบไปพักหนึ่งแล้วร้องขึ้นอีก) และอาจมีอาการอาเจียน บางครั้งอาจถ่ายเป็นมูกปนเลือดคล้ายเยลลี่
ภาวะแทรกซ้อน
ถ้าไม่ได้รับการรักษามักทำให้เกิดภาวะขาดน้ำ ช็อก ลำไส้เน่าและทะลุ เยื่อบุช่องท้องอักเสบ โลหิตเป็นพิษ
การวินิจฉัย
แพทย์จะวินิจฉัยเบื้องต้นจากอาการและสิ่งตรวจพบ (ดังกล่าวในหัวข้อ “อาการ”) และจะวินิจฉัยให้แน่ชัด โดยทำการตรวจเพิ่มเติม เช่น อัลตราซาวนด์ เอกซเรย์ เอกซเรย์คอมพิวเตอร์ เป็นต้น
การรักษาโดยแพทย์
แพทย์จะให้การรักษาโดยการผ่าตัดฉุกเฉิน
ในเด็กที่มีสาเหตุจากลำไส้กลืนกันเองอาจรักษาโดยวิธีสวนแป้งแบเรียม พร้อมกับถ่ายเอกซเรย์ แรงดันจากการสวนแป้งแบเรียมอาจดันให้ลำไส้กลับคืนสู่สภาพปกติได้ แต่ถ้าไม่ได้ผลก็ต้องรักษาด้วยการผ่าตัด
การดูแลตนเอง
หากสงสัย เช่น ปวดท้องรุนแรง ปวดท้องติดต่อกันนานเกิน 6 ชั่วโมง อาเจียนรุนแรง หรือกินอะไรก็อาเจียนออกมา เป็นต้น ควรปรึกษาแพทย์โดยเร็ว
เมื่อตรวจพบว่าเป็นกระเพาะหรือลำไส้อุดกั้น ควรดูแลรักษาและปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์
ในรายที่แพทย์ให้ยากลับไปกินที่บ้าน ถ้ากินยาแล้วสงสัยเกิดผลข้างเคียงจากยา (เช่น มีลมพิษ
ผื่นคัน ตุ่มพุพอง ตาบวม ปากบวม คลื่นไส้ อาเจียน หรือมีอาการผิดปกติอื่นๆ ) ควรกลับไปพบแพทย์ก่อนนัด
การป้องกัน
สำหรับกลุ่มที่เกิดจากสาเหตุที่ป้องกันได้ ควรปฏิบัติ ดังนี้
- หลีกเลี่ยงการกินเมล็ดผลไม้ที่อาจทำให้ลำไส้อุดกั้น เช่น เมล็ดกระท้อน
- ถ้าเป็นโรคแผลเพ็ปติก ควรดูแลรักษาอย่างจริงจัง อย่าปล่อยให้เป็นเรื้อรัง
- ถ้าเป็นไส้เลื่อน ควรติดตามรักษากับแพทย์ และรับการผ่าตัดตามที่แพทย์แนะนำ
ข้อแนะนำ
ผู้ที่มีประวัติผ่าตัดช่องท้องมาก่อน (เช่น ผ่าตัดคลอด ผ่าตัดไส้ติ่ง) และผู้ที่เป็นไส้เลื่อนที่ยังไม่ได้ผ่าตัดแก้ไข หากมีอาการปวดท้องและอาเจียนรุนแรง หรือเป็นติดต่อกันนานเกิน 6 ชั่วโมง หรือทารกมีอาการถ่ายเป็นมูกปนเลือดคล้ายเยลลี่ร่วมกับปวดท้อง อาเจียน ควรสงสัยว่าอาจมีภาวะกระเพาะลำไส้อุดกั้นแทรกซ้อน ควรรีบไปพบแพทย์โดยเร็ว
